Podstawowe choroby ryb akwariowych i ich zwalczanie

Marniejące rośliny, plaga glonów, mętna woda - nie można nazywać się prawdziwym akwarystą, nie przechodząc przez te „kataklizmy”. Jednak wszystkie powyższe problemy bledną, gdy mamy do czynienia z umierającymi rybami. Powodów takiego stanu rzeczy może być wiele, jednak najczęściej przyczyną są wszelkiego rodzaju choroby. W poniższym artykule przedstawię najczęściej występujące choroby ryb akwariowych oraz sposoby ich zwalczania.

Choroby ryb akwariowych można podzielić według wielu kluczy: według stopnia zagrożenia życia, czasu trwania, sposobów leczenia, czy też przyczyn je powodujących. Ten ostatni podział wydaje się najprzydatniejszy - znając przyczynę choroby, będziemy mogli przedsięwziąć odpowiednie środki do walki z nią. Choroby ryb ze względu na przyczyny infekcji podzielić można na: wirusowe i bakteryjne, pasożytnicze, grzybicze oraz spowodowane niewłaściwym żywieniem. W akwariach najczęściej natknąć możemy się na choroby z dwóch pierwszych grup. Znajdują się w nich zarówno te łatwe do wyleczenia, jak i śmiertelne. Poniżej opisałem niektóre z nich.

Choroby wirusowe i bakteryjne

Fleksibakterioza (choroba bawełniana)

Choroba spowodowana przez bakterie Flexibacter columnaris, dotyczy głównie okolic jamy gębowej i skrzeli, ale także narządów wewnętrznych. Często mylona z pleśniawką. Najczęściej trafia do akwarium wraz z transportem nowych ryb.

Okoliczności sprzyjające rozwojowi choroby: nadmierny stres, gwałtowna zmiana warunków życiowych.

Objawy: ryba staje się mniej aktywna, nie ma apetytu, jej ciało zaczynają pokrywać niewielkie, watopodobne naloty.

Leczenie: bardzo trudne, skuteczne tylko w wypadku wykrycia choroby we wczesnym stadium. Najczęściej stosuje się kąpiele w roztworach chlorotetracykliny (13-130 mg na 1 litr wody przez 4 dni) oraz sulfatiazolu (100 mg na 1 litr wody przez 3 dni).

Mykobakterioza ryb (rybia gruźlica)

Choroba wywołana przez pałeczki z rodzaju Mycobacterium. Bakterie te dostają się do wody poprzez wydzieliny chorych ryb, często przynoszone są wraz ze ślimakami, a nawet roślinami.

Okoliczności sprzyjające rozwojowi choroby: zbyt mała ilość tlenu w wodzie, przerybienie, niewłaściwe żywienie.

Objawy: chudnięcie ryby, uwydatnienie brzucha, apatyczność, zaburzenia równowagi, blaknięcie kolorów, czasami nawet otwarte rany.

Leczenie: choroba bardzo trudna do wyleczenia, na ogół kończy się śmiercią. Można próbować leczenia (koniecznie w osobnym zbiorniku) roztworami kanamycyny (10 mg na 1 l wody przez ok. 10 dni) lub streptomycyny ( 10 mg na 1 l wody przez ok 10 dni).

Martwica płetw

Spowodowana bakteriami atakującymi płetwy, najczęściej ogonową. Często bywa następstwem urazów mechanicznych płetw, np. spowodowanych podgryzaniem przez inne ryby. 

Okoliczności sprzyjające rozwojowi choroby: urazy mechaniczne, uboga dieta, za niska temperatura wody.

Objawy: zdeformowane, postrzępione płetwy, często występuje na nich biały nalot.

Leczenie: we wczesnym stadium choroby wykonujemy kąpiele w roztworach na bazie zieleni malachitowej lub błękitu metylenowego, bez problemu dostępnych w sklepach akwarystycznych. Możemy także przemywać zakażone miejsca wacikiem nasączonym ww. preparatami. W późniejszym stadium choroby należy uśmiercić rybę, a profilaktyczną kąpiel dla reszty obsady przeprowadzić w zbiorniku ogólnym.

Posocznica

Wywoływana przez bakterię z rodzaju Pseudomonas punctata. Jedna z najniebezpieczniejszych chorób, jakie możemy spotkać w akwariach. W początkowej fazie rozwoju praktycznie bezobjawowa. Na szczęście występuje dość rzadko.

Okoliczności sprzyjające rozwojowi choroby: przekarmianie ryb, zbyt słaba filtracja, zbyt duże stężenie azotanów.

Objawy: deformacje ciała, wytrzeszcz oczu, wrzody, odstające łuski.

Leczenie: choroba praktycznie niemal nieuleczalna. Zarażoną rybę należy uśmiercić. Cały zbiornik należy założyć od nowa, dokładnie czyszcząc, płucząc oraz wygotowując jego elementy. W przeciwnym wypadku istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo ponownego rozwoju choroby.

Choroby pasożytnicze

Ichtioftirioza (ospa rybia)

Choroba wywoływana przez orzęska Ichthyophthirius multifiliis. Jedna z najczęstszych chorób akwariowych. Na szczęście jest łatwa do wyleczenia, choć nie należy jej bagatelizować, ponieważ szybko wyniszcza organizm zainfekowanych ryb.

Okoliczności sprzyjające rozwojowi choroby: brak przeprowadzonej kwarantanny u nowo zakupionych ryb, stres, niewłaściwe parametry wody.

Objawy: drobne białawe kulki na płetwach oraz skórze ryby, ocieranie się ryb o elementy wystroju akwarium, przyspieszone oddychanie.

Leczenie: najbezpieczniejszą metodą leczenia jest podniesienie temperatury wody do 33°C (tylko jeśli posiadamy ryby tolerujące taki zakres temperatur, np. bojowniki, gurami itp.) - w tej temperaturze kulorzęsek ginie w ciągu kilku godzin. Ospę rybią można też leczyć za pomocą gotowych preparatów opartych na błękicie metylenowym oraz zieleni malachitowej.

Oodinioza (choroba aksamitna, choroba welwetowa)

Infekcja jest wywołana przez wiciowce z rodzaju Oodinium. Najczęściej atakuje okolice oczu i płetwy. Zdarza się, że jest mylona z rybią ospą.

Okoliczności sprzyjające rozwojowi choroby: przerybienie zbiornika, wahania temperatury wody, skażony pokarm naturalny.

Objawy: zwiększone wydzielanie się śluzu, żółtawe punkciki w miejscach zarażonych, aksamitny nalot, ocieranie się ryb, brak apetytu.

Leczenie: bardzo zaraźliwa choroba, nieleczona kończy się zwykle śmiercią. Na okres około tygodnia odławiamy wszystkie ryby z głównego zbiornika, w którym zwiększamy temperaturę. Nie mając żywiciela, pasożyty oodiniozy zginą. Chore ryby kąpiemy w roztworze błękitu metylenowego (1ml roztworu na 5 l wody), trypaflawinie (1 ml na 5 l wody przez 5 dni) lub używamy gotowego preparatu ze sklepu zoologicznego.

Kostioza (ichtiobodoza)

Choroba wywoływana przez wiciowce z rodzaju Ichthyobodo. Najbardziej narażone na nią są ryby młode. Choroba atakuje warstwę zewnętrzną skóry, płetwy oraz (rzadziej) skrzela.

Okoliczności sprzyjające rozwojowi choroby: stres, zła jakość wody.

Objawy: zwiększone wydzielanie śluzu – pojawia się biały nalot na ciele, rozszczepienie płetw, bledną skrzela, apatyczność, brak apetytu.

Leczenie: podniesienie temperatury do 30°C (jeżeli mamy ryby tolerujące taką temperaturę) jest najprostszym rozwiązaniem. Ponadto możemy dokonać kąpieli w roztworze soli kuchennej (10-15 g na 1 litr wody przez ok. 20 min.) . Skuteczne są także, dostępne w sprzedaży, gotowe preparaty lecznicze.

Choroby grzybicze

Saprolegnioza (pleśniawka)

Choroba wywoływana przez protisty grzybopodobne z rodziny Saprolegniaceae. Często występuje w zbiornikach ze zbyt zimną wodą. Choroba rozwija się w uszkodzonych tkankach ryb. Na pleśniawkę narażone są przede wszystkim osobniki osłabione. Grzyby te często wstępują też na ikrze.

Okoliczności sprzyjające rozwojowi choroby: zbyt niska temperatura wody, otarcia ryb, przekarmianie.

Objawy: kłaczki pleśni na ciele, sklejanie płetw, ocieranie się chorej ryby, apatyczność, brak apetytu.

Leczenie: skuteczne tylko w przypadku wczesnego wykrycia choroby. Jeżeli pleśń pokryła dużą część ciała ryby, należy ją uśmiercić. Chore okazy odławiamy i poddajemy kąpielom (nawet 3 razy w tygodniu) w roztworach nadmanganianu potasu (do godziny) albo kuchennej soli niejodowanej (do 20 minut). Kąpiele przeprowadzamy aż do likwidacji grzybni. Dodatkowo zarażone miejsca możemy przemywać wacikami nasączonymi ww. preparatami.

Ichtiosporidioza (ichtiofonoza)

Wywoływana przez pasożytniczy grzyb Ichthyosporidium hoferi. Jest to choroba narządów wewnętrznych. Atakuje poprzez układ trawienny. Często mylona z mykobakteriozą.

Źródło infekcji: najczęściej dostaje się do organizmu ryby wraz z pokarmem żywym lub mrożonym.

Objawy: niespecyficzne - mogą występować ciemniejsze plamy na ciele ryby, ponadto zakażone okazy stają się płochliwe, chudną, czasami dochodzi do wytrzeszczu oczu oraz stroszenia się łusek.

Leczenie: bardzo trudne, co spowodowane jest głównie zbyt późnym zdiagnozowaniem choroby. Niekiedy skuteczne są gotowe środki dostępne w sprzedaży. Można próbować kąpieli kilkudniowej
w penicylinie (w temp. powyżej 25°C) lub podawać ją wraz z pokarmem. Przede wszystkim należy zapobiegać, podając żywy pokarm pochodzący wyłącznie z pewnego źródła.

Plistoforoza

Bardzo groźna choroba wywołana przez pasożyty z rzędu Microsporidia. Poraża głównie narządy wewnętrzne ryby. Pasożyt dostaje się do ciała ryby przez jelito, a wydostaje wraz z odchodami. Atakuje także ryby żyjące w Polsce, takie jak karaś czy pstrąg.

Okoliczności sprzyjające rozwojowi choroby: niska temperatura wody, podawanie pokarmu żywego lub mrożonego z niepewnych źródeł.

Objawy: białe punkciki na głowie ryby, zmiany ubarwienia, blednięcie, „ukośne” pływanie, gwałtowne ruchy, brak apetytu.

Leczenie: choroba nieuleczalna, pasożyt jest niezwykle odporny na wszelkiego rodzaju środki chemiczne. Chore ryby usuwamy, cały zbiornik po dokładnym zdezynfekowaniu zakładamy na nowo.

Choroby spowodowane niewłaściwym żywieniem

Zapalenie przewodu pokarmowego

Spowodowane jest niewłaściwą dietą, często przesadnie bogatą w białko. Do zapalenia przewodu pokarmowego może dojść w sytuacji karmienia ryb zwierzętami ze zbiorników zanieczyszczonych substancjami trującymi (np. ze ścieków przemysłowych).

Przyczyny: mało urozmaicony pokarm, żywność z niepewnych źródeł, podawanie zbyt dużej ilości pokarmu mięsnego gatunkom roślinożernym.

Objawy: długie nitkowate odchody, powiększenie przedniej części ciała.

Leczenie: korzystna jest kilkudniowa głodówka. Staramy się następnie urozmaicać pokarm.

Otłuszczenie narządów wewnętrznych

Do otłuszczenia narządów wewnętrznych dochodzi wskutek niewłaściwego żywienia ryb pokarmami o dużej zawartości węglowodanów.

Przyczyny: podobnie jak w przypadku zapalenia przewodu pokarmowego - podawanie mało urozmaiconego pokarmu oraz pokarmu opartego na białkach.

Objawy: obrzęk części brzusznej ciała, apatyczność.

Leczenie: urozmaicenie diety, ograniczenie ilości podawanego pokarmu.

Jak widać, nie wszystkie choroby są tak straszne, jakby się mogło wydawać. Wiele z nich możemy wyleczyć, jeśli tylko w porę zaobserwujemy objawy choroby. Zauważyć należy, że większość chorób tu opisanych, pośrednio spowodowana jest ogólnie pojętymi niewłaściwymi warunkami, w jakich trzymamy ryby. Pamiętajmy zatem o kilku ważnych zasadach, aby zminimalizować ryzyko powstania choroby w naszych akwariach:

• dbajmy o odpowiednią filtrację zbiornika,
• podawajmy pokarm urozmaicony, pochodzący z zaufanych źródeł,
• zapewnijmy właściwą dla posiadanych gatunków temperaturę,
• kupujmy tylko zdrowe, dobrze wyglądające ryby,
• przeprowadzajmy kilkutygodniową kwarantannę nowo zakupionych okazów,
• odkażajmy nowo zakupione rośliny np. w roztworze nadmanganianu potasu,
• obserwujmy ryby - im wcześniej zauważymy chorobę, tym większa będzie szansa na udane leczenie,
• kierujmy się starą zasadą - lepiej zapobiegać niż leczyć.